Tính cách tức thời, tại đây và bây giờ của Tịnh Độ tông

Khi niệm Phật, quán tưởng, hồi hướng…, là chúng ta “đang sanh” vào Tịnh độ, đang đi vào Tịnh độ. Bằng những thực hành ấy, chúng ta đang đi sâu hơn vào Tịnh độ, hay nói cách khác, chúng ta đang đi lên các bậc Cửu phẩm ngay ở đây và lúc này.

Chánh niệm tỉnh giác với sự việc đang sanh này là niềm vui và hạnh phúc hiện tại của hành giả Tịnh Độ tông.

Niệm Phật là làm sống tâm đại bi qua thân, khẩu, ý – Ảnh: Giác Thông

1. Tịnh Độ tông là Đại thừa

Ngoài ba kinh chuyên dạy về Tịnh độ của Phật A Di Đà (Kinh Phật Thuyết Vô Lượng Thọ, Kinh Quán Vô Lượng Thọ Phật và Kinh A Di Đà tiểu bản) thì nhiều kinh của Đại thừa như Hoa Nghiêm, Lăng Nghiêm, Bi Hoa… và các luận Đại thừa Khởi Tín, luận Ma ha Chỉ quán của Thiên Thai Trí giả… và các Bồ tát khởi xướng các tông chính của Đại thừa như Trung đạo, Duy thức và Mật giáo đều có chỉ dạy và hâm mộ Tịnh độ.

Từ xưa Phật giáo Việt Nam được xem là sự hòa hợp của Thiền, Tịnh, Mật, trong đó tùy căn cơ mỗi người, mỗi thời đại mà có một tông trội hơn. Cả ba đều là Đại thừa, có lẽ vì thế mà cả ba sống hòa hợp với nhau dễ dàng. Cũng bởi vì thế mà cả ba đều có thể được tìm hiểu, giải rõ thêm trong toàn cảnh phổ quát của Đại thừa. Nói cách khác, ba tông Thiền, Tịnh, Mật là đồng nguồn, đồng một con đường và đồng một mục đích. Thế nên chẳng phải vô ích khi dùng Thiền và Mật để làm rõ thêm những vấn đề mà chúng ta có thể còn chưa rõ ràng về Tịnh độ. Nếu có người vì hâm mộ tông mình mà không hiểu bỏ qua tông khác thì đó là một điều đáng tiếc.

Trong bối cảnh đó, ở đây chúng ta nói đến tính cách tức thời, tại đây và bây giờ của Tịnh Độ tông.

Thế nào là đồng nguồn, đồng con đường và đồng một mục đích? Đồng nguồn là “Tất cả chúng sanh đều có hạt giống Phật tánh”, do đó đều có thể thành Phật, và sự thành Phật này sẽ dễ dàng hơn ở Tịnh độ Tây phương. Đồng con đường là tích tập công đức và trí huệ, với Mười địa là con đường căn bản để thành Phật. Ba kinh Tịnh độ đều nói đến A bệ bạt trí, tức là Vô sanh pháp nhẫn, đây là cấp độ Bất thối chuyển được nói đến trong cả ba tông. Cấp độ đầu tiên của Mười địa là Sơ Hoan hỷ địa được nói đến trong kinh Quán Vô Lượng Thọ Phật. Từ bước đầu thực hành đến Hạ phẩm Hạ sanh đến Thượng phẩm Thượng sanh của kinh Quán Vô Lượng Thọ Phật tương đương và đồng nhất với con đường chung Thập tín, Thập trụ, Thập hạnh, Thập hồi hướng, Thập địa của Đại thừa. Kinh nói Hạ phẩm Thượng sanh là “được vào Sơ địa”, nghĩa là ba cấp Thượng phẩm Thượng sanh chính là Mười địa của Đại thừa.

Kinh Quán Vô Lượng Thọ Phật nói: “Tưởng sanh của Hạ phẩm Hạ sanh thì liền được sanh về thế giới Cực lạc, ở trong hoa sen đủ mười hai kiếp mới nở, Bồ tát Quán Âm, Bồ tát Thế Chí với tiếng đại bi nói rộng cho nghe thật tướng của các pháp và cách diệt tội. Kẻ ấy nghe rồi vô cùng hoan hỷ, ngay đó phát tâm Vô thượng Bồ đề”. Chúng ta thấy được sanh về Tây phương Cực lạc, dù ở cấp độ thấp nhất cũng phải học Đại thừa: Đại bi, Thật tướng của các pháp (trí huệ), cách diệt tội (tịnh hóa) và phát tâm Bồ đề.

Nếu Tịnh độ là Tín, Hạnh, Nguyện thì Đại thừa cũng là Tín, Hạnh, Nguyện. Các kinh điển của Đại thừa nhấn mạnh vào Tin: “tin hiểu, thọ trì”. Chẳng hạn kinh Kim Cương: “Nghe những câu đoạn ấy, dù chỉ một niệm sanh niềm tin thanh tịnh, thì này Tu Bồ Đề. Như Lai thấy biết trọn vẹn rằng những chúng sanh ấy được vô lượng phước đức như thế”. Kinh Hoa Nghiêm nói: ‘Tin là mẹ của các công đức’.

Hạnh ở đây là hạnh Bồ tát, tích tập công đức và trí huệ. Kinh A Di Đà nói: “Không thể dùng ít thiện căn phước đức nhân duyên mà được sanh về cõi nước ấy”. Kinh Quán Vô Lượng Thọ nói:

“Bây giờ Thế Tôn nói với bà Vi Đề Hy rằng: Giờ đây ngươi có biết không? Phật A Di Đà cách đây không xa. Ngươi hãy buộc niệm quán kỹ nước ấy thì tịnh nghiệp thành. Nay Ta giảng rộng cho ngươi, cũng để tất cả các phàm phu đời sau muốn tu tịnh nghiệp sẽ được sanh cõi nước Cực lạc Tây phương. Muốn sanh nước ấy phải tu ba phước:

Thứ nhất: Hiếu dưỡng cha mẹ, phụng sự sư trưởng, tâm từ không giết hại, tu mười nghiệp thiện.

Thứ hai: Thọ trì Ba quy y, các giới cụ túc, không phạm oai nghi.

Thứ ba: Phát Bồ đề tâm, tin sâu nhân quả, đọc tụng Đại thừa, khuyên người khác tu hành tinh tấn.

Ba việc ấy gọi là tịnh nghiệp. Ba việc ấy là chánh nhân tu hành tịnh nghiệp của chư Phật ba đời quá khứ hiện tại vị lai”.

Cũng kinh Quán Vô Lượng Thọ Phật nói: “Nếu chúng sanh nào sáng suốt tin tưởng trí Phật là trí chẳng thể nghĩ bàn, cho đến là trí tối thắng…, tu các công đức và tín tâm hồi hướng phát nguyện về cõi ấy, thì chúng sanh này ngồi kiết già trong hoa sen bảy báu tự nhiên hóa sanh, trong khoảnh khắc thân tướng, quang minh, trí huệ, công đức đều thành như các Bồ tát”.

Cõi Tịnh độ của Phật A Di Đà do hạnh nguyện, trí huệ và công đức của Tỳ kheo Pháp Tạng, là tiền thân của Ngài: “Trải qua năm kiếp, Ngài tư duy thâu nhiếp công hạnh trang nghiêm tịnh hóa cõi Phật”. Khi đã thành tựu, Ngài lập ra cõi Tịnh độ Tây phương với Bốn mươi tám lời nguyện.

Phật A Di Đà đã tu Bồ tát hạnh và phát các đại nguyện bền vững muôn đời để tạo lập ra cõi Tây phương Cực lạc. “Cõi nước Phật ấy thành tựu các công đức trang nghiêm như vậy” (Kinh A Di Đà). Thế nên để tương ưng và sanh vào cõi ấy, và ở cấp độ cao hay thấp là do sự tích tập trí huệ, công đức của chúng ta tương ưng với công hạnh và đại nguyện của Phật A Di Đà nhiều hay ít. Điều chúng ta cần nhớ là sự tích tập trí huệ và công đức này hiện thời chúng ta chỉ làm được ở cõi Ta bà này, như ngày xưa Phật A Di Đà đã từng làm ở đây. Thế nên lơ là với sự tích tập trí huệ và công đức ở đây là chúng ta đã mất một cơ hội lớn đối với Hoa sen Chín phẩm của chúng ta.

Nguyện là làm mọi tịnh hạnh, mọi công đức để hồi hướng về Tịnh độ. Nhưng khi ở Tịnh độ đã được không thối chuyển thì trở lại cõi Ta bà hay cõi khác làm Phật sự. Tịnh Độ tông gọi sự sanh qua Tịnh độ là Vãng tướng, và sự trở lại cõi này hay cõi khác là Hoàn tướng. Như thế nguyện của một người tu Tịnh độ phải lần lần bao trùm cả pháp giới, như Đại hạnh nguyện của Bồ tát Phổ Hiền.

Quả của Tịnh độ là quả Phật. Rốt ráo người tu Tịnh độ sẽ thành Phật, tức là đạt đến và hoàn thiện cả ba thân của một vị Phật: Pháp thân, Báo thân và Hóa thân. Pháp thân vị ấy đồng nhất với Pháp thân của Phật A Di Đà và của tất cả chư Phật. Báo thân và Hóa thân của vị ấy thì căn bản đầy đủ công đức như của chư Phật, nhưng có sai khác tùy theo hạnh nguyện của vị ấy. Quả của người tu Tịnh độ là “trừ diệt tất cả nghiệp xấu trong vô số kiếp để sanh vào Cực lạc” (Kinh Quán Vô Lượng Thọ Phật). Một điều đặc biệt là người tu Tịnh độ y trên quả Phật đã thành của Phật A Di Đà mà tu hành, cho nên Tịnh Độ tông được xếp vào Quả thừa thay vì Nhân thừa.

Sự đồng nguồn, đồng con đường và đồng mục đích của Thiền, Tịnh, Mật, chúng ta trích đoạn kinh trong Quán Vô Lượng Thọ Phật:

“Tiếp theo là nên tưởng Phật. Tại sao phải tưởng Phật? Bởi vì chư Phật Như Lai là thân Pháp giới, vào trong tâm tưởng của tất cả chúng sanh. Thế nên khi tâm người ta tưởng Phật, thì ngay tâm ấy tức là 32 tướng, 80 vẻ đẹp tùy hình. Tâm ấy làm Phật thì tâm ấy là Phật. Biển Chánh Biến tri của chư Phật, từ nơi tâm tưởng mà sanh, bởi thế phải nên nhất tâm buộc niệm quán tưởng Đức Phật Như Lai ấy”.

2. Ý nghĩa của sự việc ‘đang sanh’ về Tịnh độ

“Thân Pháp giới”, “Tâm ấy là Phật”, “Biển Chánh Biến tri của chư Phật”, là Pháp thân đồng nhất, hoàn toàn không khác biệt của tất cả các chư Phật. Không có chuyện Pháp thân của Đức Phật này ‘to lớn’ hơn Pháp thân của vị Phật kia. Pháp thân là sự vô ngại tuyệt đối giữa các Đức Phật.

Nhưng Báo thân, Hóa thân của các Ngài thì có khác vì hạnh nguyện khi còn là Bồ tát thì khác nhau. Nhưng vì Báo thân và Hóa thân lưu xuất từ Pháp thân nên chúng vô ngại với nhau và vô ngại đối với mọi cõi. Một ví dụ là Đức Quán Thế Âm ở với Phật A Di Đà nơi Tịnh độ Tây phương, nhưng Ngài vẫn làm việc cứu độ ở cõi này một cách vô ngại. Như vậy Phật A Di Đà và Tịnh độ của Ngài vẫn vô ngại với cõi này. Ở đây chúng ta trích vài lời nguyện:

Lời nguyện thứ 12: Khi thành Phật, nếu quang minh thân tôi mà có hạn lượng, ít ra chẳng soi đến hàng trăm ngàn ức vô số cõi Phật, thì tôi sẽ không nhận ngôi Chánh giác.

Lời nguyện thứ 34: Khi thành Phật, những chúng sanh trong khắp mười phương vô lượng vô số thế giới nghe danh hiệu tôi mà chẳng chứng được Vô sanh pháp nhẫn và các môn tổng trì sâu xa của Bồ tát, thì tôi sẽ không nhận ngôi Chánh giác.

Lời nguyện thứ 45: Các chúng Bồ tát ở cõi nước khác nghe danh hiệu tôi thảy đều chứng được Tam muội Phổ đẳng, an trụ trong tam muội đó cho đến khi thành Phật, thường thấy vô lượng vô số tất cả chư Phật. Nếu chẳng như thế thì tôi chẳng nhận ngôi Chánh giác

Sự vô ngại giữa các cõi với nhau là điều được nói đến trong kinh điển Đại thừa. Tịnh độ Tây phương và Phật A Di Đà vô ngại với cõi này, nên chúng ta mới niệm Phật, quán tưởng, phát nguyện, lập hạnh, hồi hướng… để có thể tiếp thông được với Phật và Tịnh độ. Nếu không vô ngại thì niệm Phật và quán tưởng sẽ không có nền tảng nào để có hiệu quả.

Bốn mươi tám lời nguyện của Phật A Di Đà thể hiện sự vô ngại của Ngài và cõi Tịnh độ của Ngài đối với toàn bộ pháp giới. Bởi thế niệm Phật và quán tưởng Phật là dành cho chúng sanh ở mọi cõi. Chính sự vô ngại này cho phép chúng ta tiếp xúc được, kết nối được với Tịnh độ và sự tiếp xúc kết nối có thể trở nên trực tiếp. Ba thân của Phật A Di Đà là vô ngại với toàn thể pháp giới nên mỗi chúng sanh trong pháp giới đều có thể tiếp xúc, kết nối, tương ưng trực tiếp với ba thân ấy.

Niệm Phật, quán tưởng Phật…là đưa Phật A Di Đà và Tịnh độ vào trong thân tâm của chúng ta, tiếp nhận Phật và Tịnh độ vào trong thân tâm của chúng ta. Sự đưa vào, tiếp nhận này khiến cho chúng ta có được Tịnh độ. Đời sống ở cõi này của chúng ta ‘in hình’ Tịnh độ. Để hiểu ‘in hình’ là thế nào, chúng ta trích hai đoạn trong kinh Vô Lượng Thọ Phật:

“Dù mắt nhắm hay mở, không nên để (cho sự quán tưởng) tan mất, luôn luôn nhớ tưởng cõi Tịnh độ. Người quán tưởng được như vậy gọi là thấy thô sơ đất nước Cực lạc”.

“Nay Như Lai dạy cho bà Vi Đề Hy và thảy hết chúng sanh đời sau quán tưởng thế giới Cực lạc Tây phương. Nhờ Phật lực mà sẽ thấy cõi nước thanh tịnh kia, như cầm cái gương sáng tự thấy mặt mình. Thấy các sự việc cực diệu cực lạc của cõi nước ấy, tâm rất hoan hỷ, liền ngay lúc ấy đắc Vô sanh pháp nhẫn”.